کشور ترکیه به علت همسایگی با ایران و همچنین دروازه آسیا به اروپاست و برای ورود به ترکیه نیازی به روادید نیست در طی ۴۲ سال گذشته این کشوربرای پناهجویان ایرانی به مثابه سکوی عزیمت به اروپا وامریکا بوده است، حتی چندماه قبل و بعداز انقلاب عده ای از اعضای ساواک و پیروان آئینهای بهائی و کلیمی راهی ترکیه شدند تا عازم اروپا ، امریکای شمال یا اسرائیل شوند .
موج اول مهاجرین و فراریان به ترکیه پس از ۳۰ خرداد و سرکوب آزادیها ، دستگیری فعالین سیاسی، تهاجم به کردستان و تهدید آزادیها و انحصار طلبی حاکمیت آغاز شد.
در آغاز جنگ حکومتهای ایران وعراق نیز عده ای ازجوانان که در سن سربازی بودند و حاضر به کشته شدن در جنگ بی حاصل نبودند به جمع فراریان پیوستند البته بعضی از فراریان از مرز زمینی پاکستان و یا دریائی بنادر خلیج فارس از کشور خارج شدند اما راههای هوائی و زمینی ترکیه مقصد اکثریت متقاصیان خروج از کشور را در بر می گرفت .
اعضای سازمانهای سیاسی که امکان خروج قانونی از کشور را نداشتند ناچار از کوههای پر مخاطره مرز ایران و ترکیه و اغلب با راهنمایی قاچاقچیان از کشور خارج شدند، دراین سالها مرزهای ایران و ترکیه شاهد صحنه های دردناک و فاجعه باری از سرنوشت غم انگیز هموطنان بوده که صدها نفر بر اثر سقوط از کوه ، یخ زدگی یا اصابت گلوله پاسداران کشته شدند و در میان این قربانیان عده ای از زنان وکودکان نیز جان خود را از دست دادند و بعضی نیز در حین عبور از مرز دستگیر و راهی شکنجه گاهها شدند.
فراز و نشیب موج مهاجرت یا فرار به ترکیه بستگی به شرایط سیاسی داخل کشور داشت در دهه ۷۰ عده ای از فعالین سیاسی که از دستگیری در امان مانده بودند یا از زندان آزاد شده بودند و همچنین برخی از پیروان آئینهای بهائی ، کلیمی واهل حق”یارسان” وهمچنین عده ای از جوانان تحصیکرده که بیکار بودند درجستجوی کار راهی ترکیه شده تا به کشورهای مقصد عزیمت کنند.
دراواخر دهه ۸۰ پس از جنبش سبز عده ای از فعالین سیاسی ، روزنامه نگاران ودانشجویان که خطر دستگیری آنان را تهدید می کرد وهمچنین بعضی ازخانواده ها با فروش تمام امکانات مالی خودجهت تضمین امنیت و آتیه فرزندانشان به جمع ایرانیان پناهجو در ترکیه پیوستند حضور مهاجرین دختران جوان درترکیه روز بروز افزون تر می شود.
ترکیه درسال ۱۹۵۱ به عضویت کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد در آمد و دفاتر کمیساریا در این کشور آغاز به کار کرد .اکنون حدود ۴ میلیون پناهجو در کشور ترکیه در بلا تکلیفی به سر می برند، از میان پناهجویان بیشترین میزان به پناهجویان سوریه ای تعلق دارد.
حدود ۴۰ هزار پناهجوی ایرانی در دفاتر کمیساریای پناهندگان در ترکیه ثبت نام کرده اند اما چندین سال است که همچنان در لیست اعزام قرار دارند اما اعزام پناهجویان متوقف شده است.
دولت ترکیه از پناهجویان بعنوان حربه ای سیاسی در برابر اروپا استفاده می کند وهمواره اروپا را به باز کردن دروازه های خود به سمت آنجا تهدید می کند.
پناهجویان در ترکیه اجازه کار ندارند و کمک مالی هم از کمیساریا دریافت نمی کنند و از سال گذشته تاکنون بیمه های درمانی نیز قطع شده و فقط کودکان ونوجوانان زیر ۱۸ سال زیر پوشش بیمه های درمانی هستند. پناهجویان برای تامین هزینه های زندگی اغلب به کارهای توانفرسا با دستمزد ناچیز می پردازند و گاهی برای جبران کمبود دستمزد تا ۱۲ ساعت در روز کار می کنند.
کودکان و نوجوان از امکان تحصیل در مدارس برخور دارند اما دانش آموزان مورد تبعیض قرار می گیرند و کردها ناچارند هویت قومی خود را پنهان کنند .
پناهجویان ایرانی در شرایط بسیار دشوار و دردناکی در ترکیه به سر می برند،وضعیت مالی نامناسب، وضعیت نامناسب مسکن بویژه تامین سوخت در زمستان، نحوه برخورد تحقیر آمیز و توهین آمیز کارمندان کمیساریا و پلیس، عدم آشنائی با زبان ترکی و انتظار طولانی مدت برای اعزام، زندگی دردناکی را برای هموطنان رقم زده است.
وضعیت کودکان و سالخوردگان بسیار اسفبارتر است، سازمانهای حقوق بشر هر چند اقداماتی درجهت بهبود شرایط پناهجویان انجام داده اند اما ناکافی و محدود است. دراین سالها عده ای از هموطنان به علت اقامت طولانی در ترکیه و نداشتن امکانات مالی باتمام مشکلات ناچار به ایران بازگشته اند.
افزون بر مشکلات عدیده پناهجویان عده ای قاچاقچی انسان مبالغی بین ۵ تا ۱۰ هزار دلار از پناهجویان با وعده اعزام به اروپا و امریکای شمالی دریافت می کنند اما اغلب شیاد و کلاهبردار هستد و پناهجو را از هستی ساقط میکنند.
همچنین عده ای لات و شرور ایرانی که در ترکیه هستند برخی دختران تنها را که فاقد امکانات مالی هستند اغفال می کنند و با وعده های کوناگون آنان را دراختیار کلوبهای شبانه قرار میدهند.
دولت ترکیه همچنین مسئولیتی در قبال امنیت پناهجویان ندارد و گاهی در دستگیری پناهجویان سیاسی و تحویل آنان به جمهوری اسلامی نقش داشته است ،«ستار کیانی» یکی از فعالین سیاسی بود که توسط پلیس ترکیه به جمهوری اسلامی تحویل داده و جاودانه شد. و در دستگیری عاملین ترور های سیاسی و ربودن فعالین سیاسی در ترکیه نیز اقدامی انجام نمی دهد.
درخردادماه ۱۳۹۹ شورای هماهنگی با پناهجویا ن وپناهندگان ایرانی در ترکیه آغاز به کار کرد که در اساسنامه شورا به عدم رسیدگی کمیساریای پناهندگان و واگذاری تعیین تکلیف پناهجویان به اداره مهاجرت ترکیه انتقاد شده است.
خواسته ها ومطالبات شورا عبارتند از:
۱- رسیدگی فوری به پررونده آن دسته ازپناهندگان که در مصاحبه سازمان ملل و اداره مهاجرت ترکیه قبول شده و وارد مرحله کشوری شده اند.
۲- بررسی فوری پرونده هایی که مسکوت گذاشته شده و بی پاسخ مانده اند.
۳- دخالت فوری کمیساریا برای جلوگیری از اخراج پناهجویان ایرانی که خطر زندان و شکنجه آنان را تهدید میکند.
۴- کمک به برخورداری از حق کار.
۵- بررسی و تحقیق درباره پناهجویانی که بر اثر عدم دسترسی به خدمات بهداشتی و محرومیت از درما ن در گذشته اند.
۶- واگذاری مجدد رسیدگی به پرونده پناهجویان ایرانی به کمیساریای عالی پناهندگان
وظیفه ما حمایت از خواسته های عادلانه شورای پناهندگان در ترکیه است .
یداله بلدی – عمر مینائی