۲۰ ژوئن، مصادف با ۳۰ خرداد، روز جهانی پناهندگان است، انسان‌هایی که به خاطر شرایط ناامن کشورهایشان برای نجات جان‌شان یا زندگی بهتر مجبور به ترک کشورشان می‌شوند.
این روز تلاشی است برای حمایت از حقوق مردمی که به دلایل گوناگون ناچار به ترک کشورشان شده اند. مطابق با آمار آژانس پناهندگان سازمان ملل، ۶۵ میلیون و ششصد هزار نفر در جهان پناهنده یا پناهجو (متقاضی پناهندگی) هستند و یا در کشورهایشان بیجا شده‌اند که بیش از نیمی از آنها، کودکان هستند.
و اما پناهنده کیست؟
اولین تعریفی که از واژه پناهنده در اسناد بین المللی آمده است مربوط به کنوانسیون وضعیت پناهندگان در سال ۱۹۵۱ می‌باشد. این کنوانسیون پناهنده را چنین تعریف می‌کند:
«پناهنده کسی است که به دلایل نژاد، مذهب، ملیت یا عضویت در یک گروه خاص اجتماعی یا عقیده سیاسی، ترس موجهی از آزار دارد و در خارج از کشور اصلی خود به سر می‌برد و به علت ترس از آزار قادر یا مایل به برخورداری از حمایت آن کشور یا بازگشت به آن نیست».
بعدها در سال ۱۹۶۹ کنوانسیون منطقه‌ای سازمان وحدت آفریقا در مورد برخی جنبه‌های خاص مسائل پناهندگان در آفریقا به منظور عینی‌تر نمودن بعضی از ملاحظات تعریف زیر را به تعریف کنوانسیون ۱۹۵۱ افزود:
«هر شخصی که به دلیل تجاوز خارجی، اشغال، تسلط بیگانگان یا هر واقعه‌ای که به طور جدی نظم عمومی تمام یا بخشی از کشور اصلی یا متبوع خود، وادار به ترک کشور اصلی برای یافتن پناهگاهی در کشور دیگری غیر از کشور اصلی یا متبوع خود گردد.»
در سال ۱۹۸۴ یک گروه از نمایندگان دولتی، دانشگاهیان و وکلای برجسته و تراز اول از آمریکای لاتین در شهر کارتاهنای کلمبیا تشکیل جلسه دادند و آنچه را که اکنون بیانیه کارتاهنا نامیده می‌شود تصویب نمودند کهعلاوه بر سایر مسائل، مواد عینی‌تری رانیز علاوه بر تعاریف کنوانسیون ۱۹۵۱ دربر می‌گرفت. این بیانیه موارد زیر را نیز مشمول کنوانسیون ۱۹۵۱ دانست:
افرادی که زندگی، امنیت یا آزادی آنها با خشونت شایع و گسترده، تعرض خارجی، درگیری‌های داخلی، نقض گسترده حقوق بشر یا سایر مواردی که در نظم عمومی به طور جدی اخلال ایجاد می‌کنند مورد تهدید قرار گرفته است.
که این تعریف هم مشابه تعریفی است که در کنوانسیون سازمان وحدت آفریقا دیده می‌شود. هرچند که این بیانیه برای دولت‌ها لازم الاجرا نیست، کشورهای آمریکای لاتین نیز این تعریف را به‌عنوان موضوعی کاربردی بکار می‌برند و برخی دیگر این تعریف را در قوانین داخلی خود گنجانده‌اند. که البته این دو تعریف اخیر در قالب اقدامات منطقه‌ای برای حمایت از پناهندگان جای می‌گیرد و آن چیزی که هم اکنون از جامعیت در بین کشورها برخوردار است همان تعریف کنوانسیون ۱۹۵۱ می‌باشد. هم اکنون تعداد ۱۴۷ کشور عضو کنوانسیون ۱۹۵۱ می‌باشند.
۲۰ ژوئن روزی متعلق به پناهندگان است و بر این اساس ۶۲ سال پیش کنوانسیون پناهندگی سازمان ملل به تصویب مجمع عمومی سازمان ملل رسید.
ماده ۱۳ اعلامیه جهانی حقوق بشر
۱.هر کس حق دارد که در داخل هر کشوری آزادانه عبور و مرور کند و محل اقامت خود را انتخاب کند.
۲. هر کس حق دارد هر کشوری و از جمله کشور خود را ترک کرده یا به کشور خود باز گردد.
ماده ۱۴ اعلامیه جهانی حقوق بشر
۱.هر کس حق دارد در برابر تعقیب، شکنجه و آزار، پناهگاهی جستجو و در کشورهای دیگر پناه اختیار کند.
۲.در موردی که تعقیب واقعا مبتنی به جرم عمومی و غیر سیاسی یا رفتارهائی مخالف با اصول و مقاصد ملل متحد باشد، نمی‌توان از این حق استفاده کرد.
روز جهانی پناهنده، روزی است که کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد تلاش می‌کند به جهانیان یادآوری کند میلیون‌ها انسان پناهنده که مجبور به ترک خانه خود شده‌اند، با چه مشکلاتی روبرو هستند.
براساس منشور “کمیساریای عالی پناهندگان” تمامی افراد از حق خود برای درخواست پناهندگی و جستجوی پناه و مامن مطمئن در یک کشور دیگر، امکان برگشت داوطلبانه به کشور خود یا سکونت در یک کشور دیگر باید برخوردار باشند.
فعالیت‌های کمیساریا بر طبق قوانین و مقررات سازمان در چارچوب کنوانسیون سازمان ملل متحد است.
کمیساریا سازمانی بی‌طرف بوده که حمایت و کمک‌های خود را برای رفع نیازهای پناهندگان بدون توجه به نژاد، جنسیت، دین و دیدگاه‌های سیاسی آنها انجام می‌دهد.
کمیساریا اهمیت ویژه‌ای به نیازهای کودکان داده و همچنین برای ارتقا و کسب حقوق برابر برای زنان و دختران تلاش می‌کند.
به همین مناسبت، هرساله ازطرف مقامات سازمان ملل متحد در امور پناهندگان و برخی کشورهای مهاجرپذیر مراسم هایی برگزار می‌شود.
گفتنی است؛ سازمان ملل متحد درامور پناهندگان UNHCR بزرگترین و رسمی‌ترین ارگان بین‌المللی درامور ساماندهی و حمایت از پناهجویان و پناهندگان جهان است و فعالیت گسترده‌ای در این خصوص دارد و به مسائل مربوط به پناهندگان رسیدگی می کند.
ترکیه به عنوان یکی از کشورهای پناهنده پذیر دارای کمیساریای عالی پناهندگان و شعبه سازمان ملل در ترکیه فعال‌ترین مرکز این سازمان در خاورمیانه است.
پناهجویان در ترکیه و به خصوص پناهندگان سیاسی، با معضلات بسیاری مواجه هستند از جملە مشکلات پناهجویان بلاتکلیفی و آیندە نامشخص است، تا جایی که حتی کسانی با داشتن قبولی از کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل با بلا تکلیفی طولانی روبرو هستند و سالهاست در شرایط سختی زندگی می کنند.
به گفته برخی از پناهندگان در سال‌های اخیر، مشکلات اقتصادی و گرانی بی‌سابقه پس از کودتای نافرجام در ترکیه، گذران زندگی را سخت‌تر از گذشته کرده است و از سوی دیگر طولانی شدن پروسه پرونده پناهندگان، بخصوص بعداز قبولی و عدم انتقال این نوع پرونده ها به قسمت کشوری و انتقال به کشور امن، باعث اختلال در زندگی بسیار از پناهندگان شده است.
ماده یکم اعلامیه جهانی حقوق بشر
مادهٔ دوم اعلامیه جهانی حقوق بشر